کد مطلب:276916 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:130
خبر مسعدة بن صدقه درباره فتنه مشرق
مرحوم علامه ی مجلسی اعلی الله مقامه در كتاب «بحارالانوار» از تفسیر «عیاشی» از «مسعدة بن صدقه» از امیرالمؤمنین علیه السلام درباره ی فتنه و آشوبی كه پیش از ظهور مبارك حضرت ولی عصر (ارواحنا له الفداء) در شرق پیدا می شود و اوضاع تمام جهان را تغییر می دهد، حدیثی را بدین صورت آورده است:
«قال أمیرالمؤمنین علیه السلام فی خطبة: یا أیها الناس سلونی قبل أن تفقدونی، فان بین جوانحی علما جما، فسلونی قبل أن تبقر برجلها فتنة شرقیة، تطأ فی حطامها، ملعون ناعقها، و مولاها، و قائدها، و سائقها، و المتحرز فیها، فكم عندها من رافعة ذیلها یدعو بویلها، دخله أو حولها لامأوی یكنها و لا أحد یرحمها، فاذا استدار الفلك، قلتم مات أو هلك و بأی واد سلك فعندها توقعوا الفرج، و هو تأویل هذه الایة:«ثم رددنا لكم الكرة علیهم و أمددناكم بأموال و بنین و جعلناكم أكثر نفیرا».
والذی فلق الحبة، و برء النسمة لیعیش اذ ذاك ملوك ناعمین و لا یخرج الرجل منهم من الدنیا حتی یولد لصلبه ألف ذكر آمنین من كل بدعة و آفة و التنزیل، عاملین بكتاب الله و سنة رسوله قد اضمحلت علیهم الافات و الشبهات». [1] .
[ صفحه 244]
امیرالمؤمنین علیه السلام در یكی از خطبه هایش فرمود: ای مردم پیش از آنكه من از میان شما بروم هر چه می خواهید از من بپرسید، زیرا در گنجینه ی سینه ی من علوم بسیاری نهفته است، پس آنچه می خواهید از من بپرسید پیش از آنكه مرا از دست بدهید.
ای مردم: پیش از آنكه فتنه ای دامنه دار كه هر انسان بردباری در آن سرگردان می ماند از شرق پدید آید و آتشی در دنیا روشن شود و شراره ی آن بالا گیرد از من بپرسید. بدانید كه پدید آورنده ی آن فتنه و سرپرست، و مرشد و راهنمای آن، و اداره كنندگان آن، كه همگی ملعون و مشمول غضب خدا هستند و حتی آنهائی كه از این فتنه دوری می گزینند همگی در آتش آن بسوزند.
در آن موقع چه بسیار است بالا رونده ای كه دامن خود را بالا زده و بال خود را می گشاید و می گوید، وای بر جائی كه این فتنه در آنجا داخل شود و یا در اطراف آن قرار گیرد، نه پناهگاهی می یابند كه بدان پناهنده شوند و نه هم كسی هست كه بفریادشان برسد و به ایشان ترحم كند. چون مدتی بدین منوال گذشت شما می گویید او (یعنی: امام زمان) مرده یا كشته شده است، و اگر هست پس كجاست و بكدام بیابان رفته است. در آن موقع منتظر فرج باشید. قسم به خداوندی كه دانه را شكافت و آدمیان را آفرید در آن عصر، (یعنی: زمان حضرت قائم علیه السلام) فرمانروایان در ناز و نعمت و رفاه و شوكت بسر می برند تا جائی كه مردی از دنیا نمی رود مگر اینكه هزار فرزند ذكور داشته باشد كه از هر بدعت و آفت و بلائی در امان باشند، و همگی به كتاب خدا (قرآن) و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل كنند، و همه ی آفتها و تردیدها از میان برود و تمام ناراحتیها و گرفتاریها برطرف گردد.
این خطبه: كه مسعدة بن صدقه از امیرمؤمنان علیه السلام روایت كرده است تا آنجا كه این حقیر با اطلاعات ناقص خود نسخه های بسیاری از آن را در كتابها دیده ام الفاظ و عبارات آن در اكثر كتابها بصورت مختلفی نقل شده است.
در تفسیر «نورالثقلین» ج 3 ص 139 حدیث 82 كه این خطبه را از تفسیر عیاشی نقل نموده بجای جمله ی (قبل أن تبقر) كه در «بحار» آورده و معنای آن (فتنه وسیع و دامنه داری است كه هر انسان بردبار و شكیبایی در آن حیران می ماند) جمله ی (قبل آن
[ صفحه 245]
تشعر) كه معنای آن (پای خود را بردارد) می باشد آمده و بجای كلمه ی (دخله) كه معنای آن (وای بر جائی كه این فتنه داخل شود) می باشد كلمه ی (دجله) كه منظور از آن رود دجله است آورده است، كه در این صورت معنا چنین می شود:
از من بپرسید پیش از آنكه فتنه ای از شرق پای خود را بردارد كه مدیر و مدبری ندارد، و آن از دجله و یا اطراف آن یعنی از بغداد آغاز می شود و تمام كسانی كه آن فتنه را آغاز كرده اند و جنگ ناخواسته ای را شروع نموده اند، در نتیجه در آتش خود می سوزاند، و سرانجام دود آن فتنه به چشم خودشان می رود- و همگی كسانی كه در آن شركت می كنند، و «رهبر» آن فتنه را یاری می دهند، و آتش این فتنه را دامن می زنند و او را در ادامه ی فتنه راهنمایی می كنند، و سیل كمكهای مادی و معنوی خود را بسوی بغداد سرازیر می نمایند، و خلاصه همه ی كسانی كه به نحوی در این فتنه دست دارند همگی از هستی ساقط می شوند و از میان می روند و جز اندوه و حسرت و پشیمانی برای آنان حاصلی ندارد. [2] .
اما در نسخه ی «بحار» ج 51 ص 57 حدیث 48 كه بازهم این خطبه را از تفسیر عیاشی نقل كرده است همانطور كه ملاحظه فرمودید (قبل أن تبقر) دارد كه معنایش چنین می شود: (از من بپرسید پیش از آنكه فتنه ای از شرق پدید آید كه هر انسان شكیبایی از كثرت وسعت و شدت سختی آن حیران و سرگردان بماند).
مرحوم مجلسی - علیه الرحمه- پس از آنكه برخی از جملات آن را توضیح داده و معنا كرده است، فرموده است: (باقی این خبر دست خورده بود و من همانگونه كه او را یافتم رها ساختم، و بهر حال گویا نسخه ای كه در دست ایشان بوده است اینگونه بوده است).
اما در تفسیر «برهان» ج 2 ص 408 حدیث 8، بجای (قبل ان تبقر قبل ان تشغر) و بجای كلمه ی دخله دخلة (یعنی: كسی كه در آن فتنه داخل شود) را نسخه بدل آورده است.
و اما ابن ابی الحدید معتزلی در شرح نهج البلاغه، جلد ششم صفحه ی 136 كه این
[ صفحه 246]
خطبه را بطور خلاصه از مدائنی نقل كرده چنین آورده است:
«و روی المدائنی قال: خطب علی علیه السلام، فذكر الملاحم، فقال: سلونی قبل أن تفقدونی، أما والله لتشغرن الفتنة الصماء برجلها، و تطأ فی خطامها، یالها من فتنة، شبت نارها بالحطب الجزل، مقبلة من شرق الأرض، رافعة ذیلها داعیة ویلها بدجله أو حولها، ذاك اذا استدار الفلك، و قلتم مات أو هلك بأی واد سلك فقال قوم تحت منبره لله أبوه! ما أفصحه كاذبا!».
«مدائنی» روایت كرده است كه علی علیه السلام خطبه ای خواند و برخی از فتنه و آشوبهای آخرالزمان را یادآور شد و فرمود: از من بپرسید پیش از آنكه مرا از دست بدهید. آگاه باشید به خدای بزرگ سوگند یاد می كنم كه در آینده فتنه ای بسیار سخت و طاقت فرسا برپا شود كه همچون شتری مست كه مهار خود را میگسلد، زمام خود را پاره كرده و یا شراره ی آن بالا گیرد و زمام كار را از دست اهلش بیرون برد. ای وای كه چه فتنه ای بزرگ (و آشوبی جهانگیر) است كه چون آتش فتنه روشن شود بسان شعله ای كه در میان انبوه هیمه های خشك می افتند لحظه بلحظه شعله ورتر و آتش آن بیشتر و سوزنده تر می گردد. این فتنه از مشرق زمین ظاهر می شود و دامن خود را بالا می برد و مردمی را بهلاكت و نابودی می كشاند و گروهی را بكام مرگ می فرستد و محل فرود آمدن آن دجله ی بغداد و یا اطراف آن خواهد بود.
و این در موقعی است كه چرخ گردون به گردش خود ادامه دهد و گردش آسمان طولانی شود و مدت مدیدی از زمان غیبت حضرت صاحب الامر - عجل الله تعالی فرجه - بگذرد و شما می گوئید (مهدی موعود) مرده یا هلاك شده است و اگر هست پس به كدام بیابان رفته است».
كوتاه سخن اینكه: این خطبه، در كتابهائی كه فعلا در دسترس ما قرار دارد بصورت مختلفی نقل شده و نسخه های آن متفاوت است و چنانكه تذكر دادیم در بعضی از نسخه ها بجای كلمه ی «دجله» كلمه ی «دخلة» و در برخی از نسخه ها بجای كلمه ی «دخله» «ذحله» (یعنی: قربانی فتنه) آمده است. و در برخی از نسخه ها كلمه ی (لرحله) كه معنای آن (كوچ كردن است) دیده می شود، و در بعضی از نسخه ها هم كلمه ی دجله وجود دارد، كه البته این كلمه، با عبارات خطبه سازگارتر به نظر می رسد، و در هر صورت این كلمه
[ صفحه 247]
هر چه باشد چه در آن تصرفی شده باشد و چه اشتباه رخ داده باشد بفرموده علامه ی مجلسی -علیه الرحمه- مقصود، واضح و روشن است.
زیرا در خطبه ی دیگری كه «اصبغ بن نباته» درباره ی اوضاع عمومی آخرالزمان و خروج سفیانی و ظاهر شدن پرچمهائی از شرق به رهبری مردی از خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله یعنی: سیدی از دودمان رسول خدا صلی الله علیه و آله بطور مفصل، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل كرده است، واقعیت و حقیقت این فتنه روشن می شود.
و از جملات و عبارات آن خطبه به خوبی آشكار است كه این (فتنه) از بغداد آغاز می شود و جنگی بسیار سخت و شكننده و دامنه دار و وسیع براه می افتد و كسانی را چه بخواهند و چه نخواهند در كام خود فرو می برد و افراد بیگناهی را طعمه ی خود می سازد، و كسانی هم در برابر آن می ایستند و سرسختانه مقاومت می كنند و سرانجام بخواست خداوند آتش افروزان و فتنه جویان و جنگ طلبان را تعقیب نموده و تا اعماق خاك عراق به پیش می تازند و دشمن را شكست می دهند و آنان را از خاك كشورشان بیرون می كنند.
و اینك به خطبه ای كه اصبغ بن نباته در همین رابطه از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل كرده است توجه فرمائید.
«قال أمیرالمؤمنین علیه السلام فی خطبة: یا أیها الناس سلونی قبل أن تفقدونی، فان بین جوانحی علما جما، فسلونی قبل أن تبقر برجلها فتنة شرقیة، تطأ فی حطامها، ملعون ناعقها، و مولاها، و قائدها، و سائقها، و المتحرز فیها، فكم عندها من رافعة ذیلها یدعو بویلها، دخله أو حولها لامأوی یكنها و لا أحد یرحمها، فاذا استدار الفلك، قلتم مات أو هلك و بأی واد سلك فعندها توقعوا الفرج، و هو تأویل هذه الایة:«ثم رددنا لكم الكرة علیهم و أمددناكم بأموال و بنین و جعلناكم أكثر نفیرا».
والذی فلق الحبة، و برء النسمة لیعیش اذ ذاك ملوك ناعمین و لا یخرج الرجل منهم من الدنیا حتی یولد لصلبه ألف ذكر آمنین من كل بدعة و آفة و التنزیل، عاملین بكتاب الله و سنة رسوله قد اضمحلت علیهم الافات و الشبهات». [1] .
[ صفحه 244]
امیرالمؤمنین علیه السلام در یكی از خطبه هایش فرمود: ای مردم پیش از آنكه من از میان شما بروم هر چه می خواهید از من بپرسید، زیرا در گنجینه ی سینه ی من علوم بسیاری نهفته است، پس آنچه می خواهید از من بپرسید پیش از آنكه مرا از دست بدهید.
ای مردم: پیش از آنكه فتنه ای دامنه دار كه هر انسان بردباری در آن سرگردان می ماند از شرق پدید آید و آتشی در دنیا روشن شود و شراره ی آن بالا گیرد از من بپرسید. بدانید كه پدید آورنده ی آن فتنه و سرپرست، و مرشد و راهنمای آن، و اداره كنندگان آن، كه همگی ملعون و مشمول غضب خدا هستند و حتی آنهائی كه از این فتنه دوری می گزینند همگی در آتش آن بسوزند.
در آن موقع چه بسیار است بالا رونده ای كه دامن خود را بالا زده و بال خود را می گشاید و می گوید، وای بر جائی كه این فتنه در آنجا داخل شود و یا در اطراف آن قرار گیرد، نه پناهگاهی می یابند كه بدان پناهنده شوند و نه هم كسی هست كه بفریادشان برسد و به ایشان ترحم كند. چون مدتی بدین منوال گذشت شما می گویید او (یعنی: امام زمان) مرده یا كشته شده است، و اگر هست پس كجاست و بكدام بیابان رفته است. در آن موقع منتظر فرج باشید. قسم به خداوندی كه دانه را شكافت و آدمیان را آفرید در آن عصر، (یعنی: زمان حضرت قائم علیه السلام) فرمانروایان در ناز و نعمت و رفاه و شوكت بسر می برند تا جائی كه مردی از دنیا نمی رود مگر اینكه هزار فرزند ذكور داشته باشد كه از هر بدعت و آفت و بلائی در امان باشند، و همگی به كتاب خدا (قرآن) و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل كنند، و همه ی آفتها و تردیدها از میان برود و تمام ناراحتیها و گرفتاریها برطرف گردد.
این خطبه: كه مسعدة بن صدقه از امیرمؤمنان علیه السلام روایت كرده است تا آنجا كه این حقیر با اطلاعات ناقص خود نسخه های بسیاری از آن را در كتابها دیده ام الفاظ و عبارات آن در اكثر كتابها بصورت مختلفی نقل شده است.
در تفسیر «نورالثقلین» ج 3 ص 139 حدیث 82 كه این خطبه را از تفسیر عیاشی نقل نموده بجای جمله ی (قبل أن تبقر) كه در «بحار» آورده و معنای آن (فتنه وسیع و دامنه داری است كه هر انسان بردبار و شكیبایی در آن حیران می ماند) جمله ی (قبل آن
[ صفحه 245]
تشعر) كه معنای آن (پای خود را بردارد) می باشد آمده و بجای كلمه ی (دخله) كه معنای آن (وای بر جائی كه این فتنه داخل شود) می باشد كلمه ی (دجله) كه منظور از آن رود دجله است آورده است، كه در این صورت معنا چنین می شود:
از من بپرسید پیش از آنكه فتنه ای از شرق پای خود را بردارد كه مدیر و مدبری ندارد، و آن از دجله و یا اطراف آن یعنی از بغداد آغاز می شود و تمام كسانی كه آن فتنه را آغاز كرده اند و جنگ ناخواسته ای را شروع نموده اند، در نتیجه در آتش خود می سوزاند، و سرانجام دود آن فتنه به چشم خودشان می رود- و همگی كسانی كه در آن شركت می كنند، و «رهبر» آن فتنه را یاری می دهند، و آتش این فتنه را دامن می زنند و او را در ادامه ی فتنه راهنمایی می كنند، و سیل كمكهای مادی و معنوی خود را بسوی بغداد سرازیر می نمایند، و خلاصه همه ی كسانی كه به نحوی در این فتنه دست دارند همگی از هستی ساقط می شوند و از میان می روند و جز اندوه و حسرت و پشیمانی برای آنان حاصلی ندارد. [2] .
اما در نسخه ی «بحار» ج 51 ص 57 حدیث 48 كه بازهم این خطبه را از تفسیر عیاشی نقل كرده است همانطور كه ملاحظه فرمودید (قبل أن تبقر) دارد كه معنایش چنین می شود: (از من بپرسید پیش از آنكه فتنه ای از شرق پدید آید كه هر انسان شكیبایی از كثرت وسعت و شدت سختی آن حیران و سرگردان بماند).
مرحوم مجلسی - علیه الرحمه- پس از آنكه برخی از جملات آن را توضیح داده و معنا كرده است، فرموده است: (باقی این خبر دست خورده بود و من همانگونه كه او را یافتم رها ساختم، و بهر حال گویا نسخه ای كه در دست ایشان بوده است اینگونه بوده است).
اما در تفسیر «برهان» ج 2 ص 408 حدیث 8، بجای (قبل ان تبقر قبل ان تشغر) و بجای كلمه ی دخله دخلة (یعنی: كسی كه در آن فتنه داخل شود) را نسخه بدل آورده است.
و اما ابن ابی الحدید معتزلی در شرح نهج البلاغه، جلد ششم صفحه ی 136 كه این
[ صفحه 246]
خطبه را بطور خلاصه از مدائنی نقل كرده چنین آورده است:
«و روی المدائنی قال: خطب علی علیه السلام، فذكر الملاحم، فقال: سلونی قبل أن تفقدونی، أما والله لتشغرن الفتنة الصماء برجلها، و تطأ فی خطامها، یالها من فتنة، شبت نارها بالحطب الجزل، مقبلة من شرق الأرض، رافعة ذیلها داعیة ویلها بدجله أو حولها، ذاك اذا استدار الفلك، و قلتم مات أو هلك بأی واد سلك فقال قوم تحت منبره لله أبوه! ما أفصحه كاذبا!».
«مدائنی» روایت كرده است كه علی علیه السلام خطبه ای خواند و برخی از فتنه و آشوبهای آخرالزمان را یادآور شد و فرمود: از من بپرسید پیش از آنكه مرا از دست بدهید. آگاه باشید به خدای بزرگ سوگند یاد می كنم كه در آینده فتنه ای بسیار سخت و طاقت فرسا برپا شود كه همچون شتری مست كه مهار خود را میگسلد، زمام خود را پاره كرده و یا شراره ی آن بالا گیرد و زمام كار را از دست اهلش بیرون برد. ای وای كه چه فتنه ای بزرگ (و آشوبی جهانگیر) است كه چون آتش فتنه روشن شود بسان شعله ای كه در میان انبوه هیمه های خشك می افتند لحظه بلحظه شعله ورتر و آتش آن بیشتر و سوزنده تر می گردد. این فتنه از مشرق زمین ظاهر می شود و دامن خود را بالا می برد و مردمی را بهلاكت و نابودی می كشاند و گروهی را بكام مرگ می فرستد و محل فرود آمدن آن دجله ی بغداد و یا اطراف آن خواهد بود.
و این در موقعی است كه چرخ گردون به گردش خود ادامه دهد و گردش آسمان طولانی شود و مدت مدیدی از زمان غیبت حضرت صاحب الامر - عجل الله تعالی فرجه - بگذرد و شما می گوئید (مهدی موعود) مرده یا هلاك شده است و اگر هست پس به كدام بیابان رفته است».
كوتاه سخن اینكه: این خطبه، در كتابهائی كه فعلا در دسترس ما قرار دارد بصورت مختلفی نقل شده و نسخه های آن متفاوت است و چنانكه تذكر دادیم در بعضی از نسخه ها بجای كلمه ی «دجله» كلمه ی «دخلة» و در برخی از نسخه ها بجای كلمه ی «دخله» «ذحله» (یعنی: قربانی فتنه) آمده است. و در برخی از نسخه ها كلمه ی (لرحله) كه معنای آن (كوچ كردن است) دیده می شود، و در بعضی از نسخه ها هم كلمه ی دجله وجود دارد، كه البته این كلمه، با عبارات خطبه سازگارتر به نظر می رسد، و در هر صورت این كلمه
[ صفحه 247]
هر چه باشد چه در آن تصرفی شده باشد و چه اشتباه رخ داده باشد بفرموده علامه ی مجلسی -علیه الرحمه- مقصود، واضح و روشن است.
زیرا در خطبه ی دیگری كه «اصبغ بن نباته» درباره ی اوضاع عمومی آخرالزمان و خروج سفیانی و ظاهر شدن پرچمهائی از شرق به رهبری مردی از خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله یعنی: سیدی از دودمان رسول خدا صلی الله علیه و آله بطور مفصل، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل كرده است، واقعیت و حقیقت این فتنه روشن می شود.
و از جملات و عبارات آن خطبه به خوبی آشكار است كه این (فتنه) از بغداد آغاز می شود و جنگی بسیار سخت و شكننده و دامنه دار و وسیع براه می افتد و كسانی را چه بخواهند و چه نخواهند در كام خود فرو می برد و افراد بیگناهی را طعمه ی خود می سازد، و كسانی هم در برابر آن می ایستند و سرسختانه مقاومت می كنند و سرانجام بخواست خداوند آتش افروزان و فتنه جویان و جنگ طلبان را تعقیب نموده و تا اعماق خاك عراق به پیش می تازند و دشمن را شكست می دهند و آنان را از خاك كشورشان بیرون می كنند.
و اینك به خطبه ای كه اصبغ بن نباته در همین رابطه از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل كرده است توجه فرمائید.
[1] بحارالانوار، ج 51 ص 57 حديث 48.
[2] قسمتي از توضيح مذكور، در ذيل حديث، مزبور در بيان علامه مجلسي- عليه الرحمه- نيز آمده است. به كتاب بحارالانوار ج 51 ص 57 تحت عنوان «توضيح» مراجعه فرمائيد.